Łączyński Józef h. Nałęcz (zm. 1676), generał major, starosta buski. Był synem Andrzeja i Katarzyny z Narajowskich. Ł. w r. 1625 małoletni, stawił się w r. 1631 z pocztem na popis ziemi lwowskiej, zapewne więc ur. w l. 1610–5. Wg „Enc. Wojsk.”, «kształcił się w sztuce wojennej w Belgii», przeczyłaby raczej temu instrukcja sejmiku wisznieńskiego z 21 VI 1658: Ł. «od pierwszej młodości na krwawe ojczyzny» oddał się usługi. Prawdopodobnie więc uczestniczył w wojnach 1633–4, 1637–8. Po zbudowaniu w r. 1639 Kudaku znalazł się w jego załodze. W r. 1648, w czasie jego oblężenia, był majorem (mylnie czasem określany jako obersztlejtnant czy kapitan) regimentu dragońskiego K. Grodzickiego i zastępcą dowódcy twierdzy. Dowodził wycieczkami z Kudaku. Do niewoli dostał się po kapitulacji fortecy w październiku 1648 (inaczej Niesiecki). Dn. 26 II 1649 spotkał się z posłami polskimi w Perejasławiu, potem B. Chmielnicki zabrał go (7 III) do Trechtymirowa. Z niewoli, w której groziło mu niejednokrotnie niebezpieczeństwo utraty życia, powrócił w r. 1650. Udział Ł-ego w wojnach 1651–2 jest nieuchwytny. Po Batohu od IV kwartału 1652 r. miał regiment dragonii, który zniknął z komputu w I kwartale 1654 r., pojawił się dopiero w IV kwartale 1657 r., w r. 1663 zamieniony na regiment pieszy, istniał do r. 1676. Prawdopodobnie w l. 1654–7 Ł. ze swym regimentem pozostawał na rozkaz Jana Kazimierza w służbie «wołoskiej», tj. zapewne mołdawskiej (należy przypuszczać, że z grupą Kondrackiego uczestniczył w oblężeniu Suczawy w r. 1653) i opuścił ją, gdy «tamten naród induit hostilitatem przeciwko Rzptej» (instrukcja sejmiku wisznieńskiego).

W r. 1658 Ł. brał udział w oblężeniu Torunia. W grudniu t. r. wysłany został z grupą Andrzeja Potockiego na Ukrainę na pomoc Iwanowi Wyhowskiemu. Uczestniczył w walkach pod Lubarem 16 IX 1660 i pod Słobodyszczami (7 X t. r.). Po kapitulacji Wasyla Szeremietiewa regiment Ł-ego pod jego dowództwem pełnił straż przy jeńcach rosyjskich w Krośnie. Wzięty wkrótce do niewoli rosyjskiej, został zwolniony wiosną 1664. W r. 1665 uczestniczył w działaniach przeciw rokoszanom („Enc. Wojsk”.). W t. r. został generałem majorem i miecznikiem lwowskim; tej ostatniej godności wkrótce się zrzekł, natomiast 15 X otrzymał starostwo buskie. W październiku 1671 jego regiment ściągał ze Złoczowa do obozu pod Bar. Dn. 8 VII 1672 wyznaczony przez króla Michała komendantem Kamieńca, tj. praktycznie zastępcą Mikołaja Potockiego, generała ziem podolskich, nie przyjął tej funkcji ze względu na osobę Potockiego (wg Makowieckiego, Ł. «jako człek w dziejach wojennych świadom», zażądał dla twierdzy «10 000 piechoty i 100 000 gotowizny», czego gdy nie spełniono, «komendy odmówił»). W obronie Kamieńca uczestniczył w r. 1672 tylko regiment Ł-ego pod dowództwem kapitana Władysława Wąsowicza. W bitwie pod Chocimiem (1673) Ł. na czele swego regimentu jeden z pierwszych wdarł się na wały. Podpisał elekcję Jana III. Latem 1675 r. jego regiment znalazł się w grupie M. Sieniawskiego. Brał udział w kampanii żórawińskiej w r. 1676. Niejednokrotnie wybierano go posłem od wojska na sejmy (m in. w listopadzie 1671).

Ł-ego miał wysoko cenić Jan III, który «bywał u niego w Kutkorzu» (Niesiecki). Ł. nie przyjął jakoby kasztelanii lwowskiej i godności wojewody bełskiego. Pisał się dziedzicem Kutkorza, wsi w pow. lwowskim, gdzie znajdowało się gros jego dóbr. Zmarł w Beńkowej Wiszni w r. 1676, pochowany w Rutkach. Pierwszą żoną Ł-ego była Laskownicka, drugą Zofia Boglewska (nie żyła już w r. 1674). Syn Andrzej (z pierwszej żony) był oberszterem (czy obersztlejtnantem) regimentu ojca i podkomorzym nowogrodzkim.

Enc. Wojsk.; Boniecki; Niesiecki; – Czołowski A., Kudak, „Kwart. Hist.” 1926 s. 182–4; Hniłko A., Wyprawa cudnowska w 1660 r., W. 1931 (także s. 169); Kersten A., Stefan Czarniecki, W. 1963; Korzon T., Dola i niedola Jana Sobieskiego, Kr. 1898 III 191, 205; Kubala L., Wojny duńskie i pokój oliwski 1657–1660, Lw. 1922; Łoziński W., Prawem i lewem, Kr. 1957 I; Nowak T., Oblężenie Torunia w r. 1658, Tor. 1936; Wimmer J., Wojsko polskie w drugiej połowie XVII w., W. 1965; Woliński J., Bitwa pod Lwowem 1675, „Przegl. Hist.-Wojsk.” T. 5: 1932; tenże, Oblężenie Kamieńca w 1762 [1672] r., Zesz. Nauk. Wojsk. Akad. Polit. S. Hist. 1966 nr 14 (44) s. 184; – Akta grodz. i ziem., XX, XXI; Dokumenty ob osvoboditelnoj vojne ukrains’kogo naroda 1648–1654 gg., Kiev 1965 (również s. 204–5); Kochowski W., Historya panowania Jana Kazimierza, P. 1859 I–II; Listy Jana [III] Sobieskiego, Wyd. A. Z. Helcel, Kr. 1860; Makowiecki S., Relacja o upadku Kamieńca r. 1672, Oprac. T. W., „Przegl. Powsz.” (Kr.) T. 9: 1886 nr 1 s. 391–2; Materiały do dziejów wojny polsko-tureckiej 1672–1676, Wyd. J. Woliński, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1969 XV cz. 1 s. 286; Michałowski J., Księga pamiętnicza, Kr. 1864; Morsztyn Z., Muza domowa, Oprac. J. Dürr-Durski, W. 1954 II; Pamjatniki izdannye vremennoju kommisjeju dlja rozbora drevnich aktov…, Kiev 1895 III; Pierwszy okres buntu Chmielnickiego w oświetleniu uczestnika wyprawy żółtowódzkiej…, Wyd. I. E. Chrząszcz, w: Prace historyczne w 50-lecie działalności profesorskiej S. Zakrzewskiego, Lw. 1934 s. 258; Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego, Wyd. F. Kluczycki, Kr. 1880–1 I cz. 1–2 (również cz. 2 s. 1028); Sobiesciana z 1675 r., Wyd. J. Woliński, „Przegl. Hist. Wojsk.” T. 5: 1932; Wimmer J., Materiały, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1958–61 IV, V, VI cz. 1, VII cz. 2.

Wiesław Majewski